Tasarım süreçleri oldukça ilginç olsa da yoğun bir gizem bulutunun arkasına gizlenmiş durumdadır. Tasarlama eylemi, tasarımcının zihninin derinliklerinde, onun kişisel bakış açısı, sosyal alışkanlıkları ve kültürel geçmişinin yarattığı bir çerçevede gerçekleşir. Mimarlık dünyasının önde gelen mimarlarının tasarım yaklaşımlarını içeren bu süreçler, mimarlık pratiğinin belki de en önemli anlarıdır ve sayısız çalışma ve araştırmaya konu olmuştur. Bu bağlamda, bu yazı dünyaca bilinen ve Pritzker ödüllü bir mimar olan Balkrishna Doshi’ nin tasarım yaklaşımını anlamak için tasarlanmıştır.

Yazıya başlamadan hemen önce Balkrishna Doshi’ nin yaşamına kısaca bir bakmak yerinde olacaktır. Doshi, 26 Ağustos 1927’de Hindistan’da doğdu; mimarlık disiplini ile oldukça genç yaşta, onun sanatsal eğilimini ve orantı duygusunu fark eden ve bu özelliklerini ön plana almayı başarabilen bir öğretmen tarafından tanıştırıldı. 1947′ de mimarlık eğitimine başladı ve Hindistan bağımsızlığını kazandığında mimarlık okulundan mezun oldu. Tasarım pratiğini mimar ve şehir plancısı olarak sürdüren Doshi, kendi ülkesinde modern mimarlık pratiğinin öncülerinden biri olarak anılır.

60 yılı aşkın mimarlık pratiğinde yerel kültür, gelenekler, yerel kaynaklar ve doğa ile modern mimarinin bütünleşmesi üzerine çalışmış, sayısız proje gerçekleştirmiştir [1]. Amerika, Avrupa ve Japonya’ ya yaptığı seyahatler, geçmişteki modern mimari mirası ve elbette öğrendiği derslerle beslediği sanatsal vizyonu, Doshi’nin mimari pratiğinin şekillenmesinde büyük bir etkiye sahipti.

Bilgisini mimari uygulamalarla ilişkilendirdi ve doğu kültürüne ve doğanın güçlerine duyduğu derin saygıyla şekillendirerek özgün bir mimari yarattı. Mimari üslubunda Hint kültürünün unsurları olan mezarlar, tapınaklar ve hareketli sokakların etkileri görülebilmektedir [2].

“Herkes için mimarlık”

Çalışmalarını ve tasarım fikirlerini daha iyi anlayabilmek için farklı tipolojilerde tasarladığı birkaç projeye mercek tutmak faydalı olacaktır. Bu çerçevede, konut tipolojisi kapsamında Aranya Düşük Maliyetli Konut projesi, kamu yapısı kapsamında Hindistan Yönetim Enstitüsü projesi ve son olarak da şehircilik bağlamında Vidhyadhar Nagar Masterplan projelerini ele almak yerinde olacaktır.

Doshi, Hindistan’da inşa ettiği düzinelerce binanın tasarım alt metninde ünlü “Mimarlık hayatın arka planıdır” sözüne atıfta bulunur. Bu nedenle tasarladığı ve uyguladığı birçok yapıya da bu bakış açısının yansıdığı görülmektedir [4]. Dolayısıyla bu çalışmada, Doshi’ nin tasarımlarının arkasında yatan felsefi düşünce, yukarıda sözü edilen özgün çalışmaları çerçevesinde incelenecektir.

Aranya düşük maliyetli konut projesi

Doshi’nin barınma olarak ifade ettiği mimarlığın temel amaçlarından biri olan evsizleri barındırma fikirleri, Aranya’da barınacak olanların doğaçlama yaparak oluşturabilecekleri bir yaşam alanında ev sahibi olma fırsatını bulacağı 80 konut tipinde cevabını buldu. Doshi, bu tasarımı ve ortaya çıkan konutları “Ev değil, mutlu bir topluluğun yaşadığı evler. Sonuçta önemli olan bu.” diyerek tanımlar. Aranya evleri, maliyeti düşük olmasına rağmen, avlular ve iç yollardan oluşan bir ulaşım sistemi ile 80.000’den fazla insanı barındırmaktadır [5].

Bir röportajda Doshi, “Görünüşe göre, hayatımın geri kalanında en düşük sınıf için uygun fiyatlı konut sağlamak için bir yemin etmem ve bunu daima hatırlamam gerekiyor” dedi ve tasarımın ardındaki düşünce ve yaklaşımını bu şekilde ifade etti [6]. Doshi, bu işe başlamadan önce uzun bir süre Hint kenar mahallelerini inceledi ve oldukça sıra dışı bir teklifle geri döndü. Bu, düşük gelirli ailelerin ve orta gelirli ailelerin karma bir biçimde yerleştirileceği bir çözümdü. Böylece modern mimarlığın kapsayıcılığını ve ondan kalan mirasın etkilerini ve mimarlığın sosyal sorumluluk yanını tasarımlarında takip edebilmek mümkün oldu.

Doshi, bu yaşam alanında, her biri mütevazı tek yatak odalı birimlerden daha büyük evlere kadar çeşitli konut seçenekleri sunan, farklı gelirlere sahip aileleri ağırlamak ve bir anlamda sosyal bütünleşmelerini sağlamak için 6.500’den fazla konut üretti. Sosyal sorumluluk üstlenen bu tasarım yaklaşımı ve hayata geçen yapıların başarısı sonucunda Doshi, 2018 yılında Pritzker Mimarlık Ödülü’nü kazandı.

Hindistan Yönetim Enstitüsü

Hindistan Yönetim Enstitüsü binası 1977 yılında Bangalore / Hindistan’da inşa edildi. Bölgenin iklimsel olarak Hindistan’ın diğer bölgelerine göre daha az şiddetli olması ve nemin bitkilerin yaşam döngüleri açısından oldukça yeterli olması, Doshi’ ye binayı baştan itibaren iç ve dış mekan entegrasyonu çerçevesinde inşa etme fikrini verdi [7].

Eskizleri incelendiğinde yapının köşegen grupları anımsatan bir ana fikir çerçevesinde ele alındığı ve çevredeki peyzaja ulaşmayı amaçladığı anlaşılmaktadır. Zamanla tasarım, resmi müdahalelerle teraslar etrafında organize edildi ve yürüyüş yolları, verandalarla birbirine bağlanan açılı avlu binalarına dönüştü. Plan şemasında bir bütün olarak Hint tapınak şehirlerinin labirent benzeri formlarına yapılan gönderme, geleneksel unsurların tasarım konseptine nasıl dahil edildiğinin somut bir örneğidir.

Doshi’ nin beton kolonlar, kafesler, çerçeveler vb. gibi basit ve standartlaştırılmış modern bir inşaat şeması kullandığı ilk bakışta açıktır. Modern mimari mirasın bu hassas sözlüğü, kaba bir uygulama yöntemiyle yapılmış bir duvar sistemi ile bütünleştirilmiştir. Öte yandan yeşilin binanın her noktasında hayati bir bitki unsuru olarak kullanıldığı gözlemlenebilir. Modern mimari ve yapım teknikleri ile yerel işçiliğin karşıtlığını yansıtan Doshi, bu iki farklı kavramın çatışmasından yararlanmak istiyor gibi görünüyor. Kendi ifadeleriyle, IIM, geleneksel işlevleriyle geleneksel bir Hint kentinin bir tür taklidi olarak anlaşılabiliyor. Ayrıca Doshi bu binayı bir eğitim çarşısı olarak tanımlamaktadır [8].

Vidhyadhar Nagar Masterplan

Bu çalışma, Jaipur’un eteklerinde 150.000 konutluk bir kentsel gelişim projesinin ana planı ve kentsel tasarım yönergeleri ile örneklenmiştir. Doshi, daha iyi ve sürdürülebilir bir çevre elde etmek için bazı önemli sorularla bağlantılı bir dizi tasarım problemi yapılandırdı.

Tasarım problemin yapısı ile ilgili ana soruları, motorlu seyahatin en aza indirilmesi, geleneksel arazi kullanım kalıplarının değiştirilmesi ve karma arazi kullanımlarının sağlanması, herkesin birlikte çalışma fırsatları yaratılması ve optimal bir ulaşım ağının bulunması çerçevesinde belirledi. Bu tasarım problemlerini ele alırken, Doshi enerji bilincine sahip bir şehir tasavvur etti ve antik Jaipur şehrinin duvarlarından ilham aldı [9].

Doshi, kentsel ölçekte tasarım sürecinde olmasına rağmen, yerel inşaat teknikleri ve yerel malzemelerin yanı sıra insan ölçeğini, geleneksel inşaat tekniklerini, kültürel arka planı ve bağlamı da vurgulamaktadır. Doshi bu tasarımla geleneksel mimarinin kentsel ölçekte de olsa görsel ve işlevsel bir deneyim sunabileceğini gösteriyor ve bu deneyimi yeniden yaratıyor.

Sonuç

Tüm bu retrospektif analizler ve okumalar sonucunda, Doshi’nin mimari tasarım pratiğinde mimarlığın sosyal yönlerini dikkate aldığı, geleneksel olanı koruduğu ve onu modernist mirasın çekirdekleriyle ve sürdürülebilir bir yapı anlayışıyla bütünleştirdiği rahatlıkla gözlemlenebilir.

Bu çalışma için örnek olarak seçilen üç tasarım her ne kadar ölçek açısından birbirinden oldukça farklı olsa da bu durum, Doshi’ nin modern mimariyi gelenekselle bütünleştirme, yerel malzeme ve alışkanlıkları göz önünde bulundurarak Hint kültürünü gözlemleme ve tasarım içeriklerinde yerel kültüre atıfta bulunma, mimarlığın toplumsal çerçevedeki sorumluluklarını ve insan odaklı tasarımı ön planda tutma gibi özgün yaklaşımlarını etkilememiştir.

Bu bağlamda Balkrishna Doshi’ nin mimari tasarım yaklaşımı ve uygulama yönteminin geleceğin tasarımcıları için oldukça etkileyici ve ilham verici bir kaynak olduğu açıktır.

Eren Tümer

İleri okuma

[1] Balkrishna Doshi: Architecture for the People. (2021). Retrieved 15 June 2021, from https://www.design-museum.de/en/exhibitions/detailpages/balkrishna-doshi-architecture-for-the-people.html? desktop=1%2F%2F%27a&cHash=3d66c9d75693802fcdb52c77e84e4ede

[2] Balkrishna Doshi | The Pritzker Architecture Prize. (2021). Retrieved 15 June 2021, from https://www.pritzkerprize.com/laureates/balkrishna-doshi

[3] Wikiwand. (2021). Retrieved 14 June 2021, from https://www.wikiwand.com/tr/Retrospektif_yakla%C5%9F%C4%B1m

[4] Doshi Retrospective. (2021). Retrieved 15 June 2021, from https://www.world-architects.com/en/architecture-news/insight/doshi-retrospective

[5] Mollard, M., Mollard, M., Amery, C., Beaumont, E., Darley, G., & Mollard, M. et al. (2019). Revisit: Aranya low-cost housing, Indore, Balkrishna Doshi – Architectural Review. Retrieved 15 June 2021, from https://www.architectural-review.com/buildings/revisit-aranya-low-cost-housing-indore-balkrishna-doshi

[6] Aranya Low Cost Housing. (2018). Retrieved 15 June 2021, from https://www.architectmagazine.com/project-gallery/aranya-low-cost-housing_o

[7] Indian Institute of Management – Hidden Architecture. (2017). Retrieved 15 June 2021, from http://hiddenarchitecture.net/indian-institute-of-managemen/

[8] I.b.i.d.

[9] Vidhyadhar Nagar Masterplan and Urban Design. (2018). Retrieved 15 June 2021, from https://www.architectmagazine.com/project-gallery/vidhyadhar-nagar-masterplan-and-urban-design_o